GARB PIŃCZOWSKI

Garb Pińczowski to wypiętrzenie pomiędzy Niecką Sołecką a Niecką Połaniecką, o długości ok. 42 km i szerokości 6 km, ciągnące się w kierunku z północnego-zachodu na południo wy-wschód. Ma on kształt stoliwa — wzgórza o ostro nachylonych zboczach i płaskiej, w niektórych miejscach dość rozległej wierzchowinie. Wysoki i stromy (wys. maks. 293 m n.p.m., w okolicach Skowronna wznosi się na wysokość 100 m ponad dno doliny Nidy), miejscami porozcinany głębokimi, malowniczymi dolinkami lub wąwozami, stanowi istotny element nadnidziańskiego krajobrazu. Zbudowany jest ze skał wapiennych, miejscami przykrytych plejstoceńskimi piaskami i żwirami.

Warunki geologiczno-klimatyczne sprzyjają rozwojowi roślinności ciepłolubnej (kserotermicznej) o charakterze muraw. Związane jest to z zasobnością siedlisk w węglanwapnia (CaCO₃), płytką warstwą silnie nagrzanej gleby dzięki dużemu nasłonecznieniu południowych zboczy Garbu oraz brakiem wody.

Szczytowe partie zboczy, o najbardziej ekstremalnych warunkach, porastają trawiaste murawy najbardziej przypominające stepy południowo-wschodniej Europy. Na terenach niżej położonych, w miarę spadku nachylenia, wzrostem grubości warstwy gleby i wilgotności podłoża, rozwijają się kwietne murawy i płaty stepu łąkowego. Kserotermiczne murawy obfitują w szereg rzadkich i chronionych gatunków roślin, z których część występuje tutaj na jedynych z kilku stanowisk w Polsce. Najciekawsze z nich to gatunki wymienione w „Polskiej czerwonej księdze roślin": ostnica Jana, dziewięćsił popłocholistny, rezeda mała (6 naturalnych stanowisk w Polsce, wszystkie w centralnej części Niecki Nidziańskiej), groszek szerokolistny, szyplin jedwabisty, len włochaty (większość krajowych stanowisk występuje w Niecce Nidziańskiej).

Rosną tutaj także gatunki graniczne, czyli takie, które posiadają tutaj północne lub zachodnie granice zasięgu ich występowania. Są to m.in.: miłek wiosenny, turzyca niska, dziewięćsił bezłodygowy, oman wąskolistny i rezeda mała.

Zbiorowiska zaroślowe związane są także z ciepłolubnymi, wapiennymi siedliskami i często towarzyszą one murawom kserotermicznym, miedzom i krawędziom lasów. Najciekawsze florystycznie są zarośla z dominującą wisienką stepową, której towarzyszą ciepłolubne byliny. Najbardziej rozpowszechnione są zarośla tarninowe i leszczynowe z udziałem wielu innych krzewów jak np.: róże, dereń, głóg, kalina koralowa i ligustr.

W strefie kontaktowej pomiędzy murawami kserotermicznymi i polami uprawnymi rozwinęły się bardzo ciekawe zbiorowiska chwastów, z szeregiem rzadkich roślin pochodzących z południowo-wschodniej Europy. Skład tych zbiorowisk wzbogacają często także rośliny przenikające z ciepłolubnych muraw. Najlepiej wykształcone takie zbiorowiska spotkać można w okolicach Pińczowa. Najciekawsze gatunki chwastów to: miłek szkarłatny (umieszczony w polskiej czerwonej księdze roślin"), przewiercień okrągłolistny i dymnica drobnokwiatowa.

Lasy, które miejscami porastają północne stoki Garbu Pińczowskiego, to głównie bory mieszane mające charakter sztucznych nasadzeń.

Zbiorowiskom ciepłolubnej roślinności towarzyszy szereg rzadkich gatunków zwierząt bezkręgowych (głównie owadów), których główne obszary występowania leżą poza granicami naszego kraju. Stwierdzono tutaj występowanie aż 57 gatunków, które można zaliczyć do najcenniejszych elementów polskiej fauny. Są to gatunki występujące w kraju w bardzo nielicznych i rozproszonych populacjach, w znacznym stopniu narażone na wymarcie. Najciekawsze z nich to modliszka, 3 gatunki cykad oraz chroniony pajęczak poskocz krasny.

Dość często spotykanymi owadami są motyle: paź królowej (pod ochroną), modraszek gniady (jedyne stanowisko w Polsce), kraśniki i rusałki. W 1994 r Na obrzeżach rezerwatu Skowronno stwierdzono występowanie nowego dla fauny polskiej gatunku motyla z rodziny przezierników.

Paradoksalne, ze względu na brak wilgoci i wysoką temperaturę, jest występowanie na tych terenach ślimaków. Najbardziej interesujące gatunki to ślimak austriacki i chroniony w Polsce ślimak żółtawy (występuje tutaj poza głównym zasięgiem geograficznym).

Zwierzęta kręgowe, za wyjątkiem gadów, nie mają tu na ogół dobrych warunków bytowania. Licznie występuje tutaj owadożerna jaszczurka zwinka. Ponadto można spotkać kilka ciekawych gatunków ptaków: potrzeszcz, dzierzba gąsiorek, ortolan, cierniówka i kląskawaka.

3. Rezerwat „Skowronno" (027)

Rezerwat ścisły, florystyczny, o powierzchni 1,93 ha. Obejmuje fragment murawy kserotermicznej z licznymi reliktowymi, rzadkimi i chronionymi gatunkami roślin. Położony jest na zachodnim krańcu Garbu Pińczowskiego, na miejscu starego kamieniołomu z XI w. Jest to najstarszy rezerwat na Ponidziu, utworzony już w 1915 roku.

4. Użytek ekologiczny (U-034)

Użytek ekologiczny o powierzchni 0,22 ha. Jest to wąwóz położony na północ od Pińczowa, o spadkach dochodzących miejscami do 80%, porośnięty głównie głogiem, dziką różą i leszczyną. Stanowi ostoję ptactwa.

5. Przyrodniczo-geologiczna ścieżka dydaktyczna Pińczów — Skowronno

Od Pińczowa, przez północno-zachodnią część Garbu Pińczowskiego, aż do wsi Skowronno Górne biegnie przyrodnicza-geologiczna ścieżka dydaktyczna. Jej długość wynosi 7 km. Na trasie jej przebiegu znajduje się 11 przystanków (punkty widokowe, odsłonięcie wapieni pińczowskich w nieczynnym kamieniołomie, piaskownia, płaty roślinności kserotermicznej, ekosystem leśny i polny oraz rezerwat Skowronno).

6. Projektowany rezerwat „Góry Pińczowskie"

Rezerwat częściowy, o powierzchni 23 ha. Obejmuje strome zbocze Garbu Pińczowskiego między Pińczowem i Skowronnem Dolnym. Na tym terenie rozwinęły się najpiękniejsze murawy kserotermiczne z szeregiem rzadkich i chronionych gatunków flory i fauny.

7. Projektowany rezerwat „Serpentyny"

Rezerwat florystyczny, o powierzchni 53,5 ha., położony w samym Pińczowie. Obejmuje płat stepu kwietnego z szeregiem rzadkich i chronionych gatunków roślin oraz towarzyszące im interesujące gatunki ciepłolubnych owadów.

8. Obszar szczególnej ochrony rzeźby i krajobrazu Pińczów — Pasturka

Obszar ten został uwzględniony w „Planie ochrony Zespołu Parków Krajobrazowych Ponidzia". Obejmuje stromy stok i fragmenty wierzchowiny Garbu Pińczowskiego od Góry Świętej Anny w Pińczowie po Pasturkę, z większą częścią Lasu Pasturskiego. Garb Pińczowski porozcinany jest licznymi wąwozami, na jego zboczach występują źródła (Siedem Źródeł), punkty widokowe i płaty roślinności kserotermicznej.